22 stycznia 2024 r. minęła 161. rocznica wybuchu powstania styczniowego w Królestwie Polskim – jednego z ważniejszych zrywów niepodległościowych w historii naszego kraju.
Mogiła Józefa Bronisława Jastrzębca, powstańca styczniowego. Wschodnia część Cmentarza Parafialnego w Nowym Żmigrodzie, fot. Krystian Gaworowski/ Gmina Nowy Żmigród
Polacy nigdy nie przyjęli postanowień rozbiorów dokonywanych na ziemiach polskich w II połowie XVIII w. Najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym stało się powstanie styczniowe. Różniło się zdecydowanie od poprzednich powstań. W 1863 roku, nie było wielu wyraźnych bitew, szturmów ani przemarszów wojsk. W powstaniu walczyła armia ochotnicza. Klęska Rosji w wojnie krymskiej doprowadziła do złagodzenia jej polityki wewnętrznej. Środowisko liberalno-konserwatywnych patriotów, liczyło na przywrócenie w Królestwie Polskim statusu konstytucyjnego sprzed 1830 r., natomiast ośmielone osłabieniem Rosji, warstwy demokratyzującej młodzieży i części mieszczaństwa, wysuwały dalej idące postulaty niepodległościowe. Już od roku 1860 inicjowano manifestacje religijno-polityczne, które konsolidowały konspirującą młodzież. Pierwsze krwawe ofiary przyniósł rok 1861. Przyspieszyło to zjednoczenie konspiratorów i już 17 października 1861 utworzono Komitet Ruchu (Miejski), a w czerwcu 1862 Komitet Centralny Narodowy. KCN tworząc struktury tajemnego państwa polskiego, planował wybuch powstania najwcześniej wiosną 1863 roku.
Celem działań było bezwarunkowe uwłaszczenie chłopów oraz walka z Rosją o przywrócenie niepodległej, demokratycznej Polski w granicach przedrozbiorowych. Prowokacyjne wcielenia - „branka” do armii rosyjskiej, przyspieszyły wezwanie do walki. Powstanie styczniowe rozpoczęło się w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku. Znacząca przewaga liczebna i organizacyjna armii rosyjskiego zaborcy nad powstańcami, nie była rekompensowana przez aktywną, zbrojną pomoc zachodnich stolic. Bierna postawa Francji i Anglii przesądziła fiasko powstania, nie dając szans na ostateczny sukces. Nadal jednak, przy wsparciu polskich patriotów z terenów zaboru pruskiego i z Galicji trwały walki. Zryw niepodległościowy ostatecznie upadł w roku 1864. Życie straciło wiele tysięcy ludzi, jednak nie były to jedyne poniesione straty. Wzmożono represje i unifikację administracyjną z Cesarstwem oraz rusyfikację ziem polskich. Powstanie trudno jednak uznać za zbyteczny wysiłek. Wywarło niebagatelny wpływ na świadomość narodową Polaków oraz postawy i programy polityczne przed rokiem 1918.
Ślady powstania nosi również cmentarz parafialny w Nowym Żmigrodzie. To miejsca pochówku walczących o niepodległość: Jana Siwińskiego, Adolfa Kłapkowskiego, Piotra Nowosielskiego oraz Józefa Bronisława Jastrzębca Konopnickiego (na zdjęciu).
Opracowano na podstawie artykułów Katarzyny Jurkowskiej „Rok 1863”, Region Żmigrodzki Nr 4/03, 2003 r., Elżbiety Fiałkiewicz „Zapalcie lampki pamięci”, Region Żmigrodzki Nr 11/03, 2003 r.